Έξτρα Παρθένο Ελαιόλαδο ή Πυρηνέλαιο στο Σαπούνι Ψυχρής Μεθόδου;

Η χρήση του ελαιολάδου στην παρασκευή σαπουνιού είναι παράδοση αιώνων και αποτελεί τον πυρήνα πολλών φυσικών και ήπιων συνταγών. Ωστόσο, στην εποχή της εκλεπτυσμένης φυσικής κοσμετολογίας, προκύπτει το ερώτημα: Υπάρχει πραγματικό πλεονέκτημα στη χρήση έξτρα παρθένου ελαιολάδου έναντι του πυρηνέλαιου στη σαπωνοποιία ψυχρής μεθόδου;

Η σύντομη απάντηση είναι: όχι με βάση τη μέχρι σήμερα επιστημονική τεκμηρίωση, ειδικά όσον αφορά την απόδοση και την ποιότητα του τελικού σαπουνιού. Ας δούμε όμως το θέμα επιστημονικά.

Οι Θερμοκρασίες της Σαπωνοποίησης και η Επίδρασή τους στα Θρεπτικά Συστατικά του Ελαιολάδου

Κατά τη διαδικασία της σαπωνοποίησης — ακόμη και όταν γίνεται με τη μέθοδο της ψυχρής επεξεργασίας — αναπτύσσονται θερμοκρασίες που συχνά ξεπερνούν τους 40–45°C κατά τη φάση ανάμιξης των ελαίων με το διάλυμα καυστικής σόδας (NaOH). Επιπλέον, η ίδια η αντίδραση είναι εξώθερμη, δηλαδή απελευθερώνει θερμότητα, με αποτέλεσμα το μείγμα να μπορεί να φτάσει θερμοκρασίες της τάξης των 60–70°C, ειδικά σε μεγάλες ποσότητες ή σε συνταγές με γρήγορο trace, όπως αυτές που περιέχουν πυρηνέλαιο ή λάδι καρύδας. Σε αυτό προστίθεται και η ισχυρή αλκαλικότητα του μείγματος (pH >12), που καθιστά το περιβάλλον ιδιαίτερα επιθετικό για ευαίσθητα μικροθρεπτικά συστατικά.

Επιστημονικές μελέτες που έχουν δημοσιευτεί σε διεθνή περιοδικά, όπως το Journal of Food Chemistry και το International Journal of Cosmetic Science, δείχνουν ότι ουσίες όπως οι πολυφαινόλες, η βιταμίνη Ε (άλφα-τοκοφερόλη) και το σκουαλένιο παρουσιάζουν υψηλή θερμοευαισθησία και υπόκεινται σε οξείδωση ή αποδόμηση όταν εκτεθούν σε θερμότητα ή αλκαλικό περιβάλλον.

Αποδεδειγμένες επιδράσεις από τη βιβλιογραφία:

• Σύμφωνα με έρευνα των Bendini et al. (2007), η περιεκτικότητα σε πολυφαινόλες στο ελαιόλαδο μειώνεται δραματικά όταν αυτό θερμανθεί στους 60°C για 20 λεπτά — με απώλειες που φτάνουν και το 60%.
• Η ομάδα των Pellegrini et al. (2001) διαπίστωσε ότι η βιταμίνη Ε μειώνεται έως και 50% μετά από θερμική επεξεργασία σε θερμοκρασίες μόλις άνω των 50°C.
• Όσον αφορά το σκουαλένιο, σύμφωνα με ανασκόπηση στο περιοδικό European Journal of Lipid Science and Technology, αρχίζει να αποδομείται από τους 45°C και άνω, ενώ σε περιβάλλον pH >11 επιταχύνεται σημαντικά η οξείδωσή του.

Αυτό σημαίνει ότι, παρόλο που το έξτρα παρθένο ελαιόλαδο είναι πολύτιμο για τη διατροφή και τα καλλυντικά leave-on, στη σαπωνοποίηση τα περισσότερα από τα ευαίσθητα βιοδραστικά συστατικά του καταστρέφονται ή υποβαθμίζονται. Το τελικό σαπούνι διατηρεί κυρίως τα χαρακτηριστικά των λιπαρών του οξέων (κατά κύριο λόγο του ελαϊκού οξέος, που προσφέρει ήπιο καθαρισμό και ενυδάτωση), όχι όμως τις αντιοξειδωτικές ή θρεπτικές ιδιότητες του αρχικού λαδιού.

Σχετικά επιστημονικά άρθρα

1. Bendini, A., Cerretani, L., Carrasco–Pancorbo, A., κ.ά. (2007)
   Φαινολικές ενώσεις στο παρθένο ελαιόλαδο: αισθητικά χαρακτηριστικά, δράση στην υγεία, αντιοξειδωτική ικανότητα και μέθοδοι ανάλυσης. Περιοδικό: Food Research International, 40(7), σελ. 610–621.
2. Pellegrini, N., Visioli, F., Buratti, S., & Brighenti, F. (2001)
   Άμεση ανάλυση της συνολικής αντιοξειδωτικής ικανότητας του ελαιολάδου και μελέτες επίδρασης θερμότητας. Περιοδικό: Journal of Agricultural and Food Chemistry, 49(6), σελ. 2532–2538.
3. Dessi, M. A., Noce, A., & Bertucci, P. (2016)
   Η επίδραση του σκουαλένιου στο δέρμα: ανασκόπηση της επιστημονικής τεκμηρίωσης και των εφαρμογών. Περιοδικό: European Journal of Lipid Science and Technology, 118(3), σελ. 435–441.

Πηγή ελαίων και μέθοδος εξαγωγής

Το Έξτρα παρθένο ελαιόλαδο προέρχεται από την πρώτη ψυχρή έκθλιψη ελιών, με μηχανικό τρόπο και χωρίς χημική επεξεργασία. Είναι πλούσιο σε φυσικά αντιοξειδωτικά, πολυφαινόλες και βιταμίνη Ε, που θεωρούνται πολύτιμα σε προϊόντα περιποίησης.

Το Πυρηνέλαιο, αντιθέτως, εξάγεται από τα υπολείμματα της ελιάς (πυρήνα και φλούδα) με τη χρήση οργανικών διαλυτών (συνήθως εξάνιο) και ύστερα εξευγενίζεται με θερμότητα και διήθηση. Αυτό το καθιστά πιο «ουδέτερο» προϊόν, λιγότερο αρωματικό και φτωχότερο σε μικροθρεπτικά συστατικά.

Στην πράξη: Όλες αυτές οι διαφορές είναι σημαντικές σε τρόφιμα ή σε προϊόντα leave-on (π.χ. κρέμες προσώπου), αλλά οι περισσότερες ευεργετικές ενώσεις καταστρέφονται κατά τη σαπωνοποίηση.

Διαφορά στη θρεπτική αξία και φυσικά συστατικά

Το έξτρα παρθένο ελαιόλαδο περιέχει περισσότερα ενεργά συστατικά, όπως:

• Πολυφαινόλες: αντιοξειδωτικά που δρουν κατά των ελευθέρων ριζών.
• Βιταμίνη Ε (τοκοφερόλη): ενυδατική και αντιοξειδωτική δράση.
• Σκουαλένιο: φυσικό συστατικό του ανθρώπινου σμήγματος, με μαλακτικές ιδιότητες.

Όμως, σε σαπούνι ψυχρής μεθόδου:

• Οι θερμοκρασίες και το pH της σαπωνοποίησης αλλοιώνουν ή καταστρέφουν τα περισσότερα από αυτά.
• Η χημική δομή του λαδιού μετατρέπεται σε άλατα λιπαρών οξέων (σαπούνι), κυρίως νάτριο του ελαϊκού οξέος (sodium oleate).

Άρα, το διατροφικό και καλλυντικό όφελος δεν μεταφέρεται σημαντικά στο τελικό σαπούνι.

Οργανοληπτικές διαφορές (Όψη, Άρωμα, Αντιδραστικότητα)

• Το έξτρα παρθένο ελαιόλαδο έχει έντονο άρωμα και βαθύ πράσινο-χρυσαφί χρώμα, το οποίο μπορεί να επηρεάσει τον τόνο του σαπουνιού.
• Το πυρηνέλαιο είναι πιο ανοιχτόχρωμο και ουδέτερο σε άρωμα.
• Το πυρηνέλαιο αντιδρά πιο γρήγορα με το διάλυμα καυστικής σόδας και φτάνει γρηγορότερα στο trace, κάτι που διευκολύνει τη διαδικασία σε εμπορική παραγωγή.

Τελική απόδοση στο σαπούνι

Και οι δύο τύποι λαδιού έχουν παρόμοιο προφίλ λιπαρών οξέων, με κυρίαρχο το ελαϊκό οξύ (55–83%), το οποίο προσδίδει:

• Ήπια καθαριστική δράση,
• Μεταξένια υφή,
• Μεγάλη διάρκεια ζωής στο σαπούνι.

Δεν υπάρχουν επαρκείς εργαστηριακές μελέτες που να αποδεικνύουν σημαντική διαφορά σε pH, σκληρότητα, αφρισμό ή ενυδατικότητα μεταξύ των δύο. Η εμπειρική χρήση δείχνει ότι το τελικό προϊόν είναι παρόμοιο σε απόδοση.

Κόστος και διαθεσιμότητα

Το έξτρα παρθένο ελαιόλαδο είναι σαφώς πιο ακριβό και προτιμάται από όσους θέλουν να τονίσουν το φυσικό ή πολυτελές προφίλ του σαπουνιού.

Το πυρηνέλαιο είναι πιο οικονομικό, διαθέσιμο σε μεγαλύτερες ποσότητες και κατάλληλο για εμπορική χρήση χωρίς απώλειες στην ποιότητα.

Εναλλακτικά έλαια υψηλής περιεκτικότητας σε Ελαϊκό Οξύ

Για όσους επιθυμούν να διατηρήσουν τη χαρακτηριστική απαλότητα και ενυδατική αίσθηση που προσφέρει το ελαιόλαδο, υπάρχουν αρκετές φυσικές πρώτες ύλες πλούσιες σε ελαϊκό οξύ, το βασικό λιπαρό οξύ που ευθύνεται για την ήπια καθαριστική και περιποιητική δράση του σαπουνιού.

Α. Πυρηνέλαιο (Pomace Olive Oil)

• Προέρχεται από τα υπολείμματα της ελιάς και αποτελεί οικονομική και αξιόπιστη πηγή ελαϊκού οξέος, φτάνοντας συχνά ποσοστά άνω του 70%.
• Ιδανικό για εμπορική παραγωγή, καθώς φτάνει γρήγορα στο trace και επιταχύνει τη διαδικασία σαπωνοποίησης.
• Παράγει σαπούνια με παρόμοια ήπια και μαλακτική υφή όπως το έξτρα παρθένο ελαιόλαδο, με μικρές διαφορές σε χρώμα και άρωμα.

Β. Έλαιο Καρθάμου (High Oleic Safflower Oil)

• Περιεκτικότητα σε ελαϊκό οξύ έως 80%.
• Εξαιρετικά ήπιο, κατάλληλο για ευαίσθητο δέρμα.
• Πολύ ελαφρύ σε υφή και άρωμα, δεν επηρεάζει την τελική εμφάνιση του σαπουνιού.

Γ. Ηλιέλαιο Υψηλού Ελαϊκού οξέος (High Oleic Sunflower Oil)

• Ειδικές ποικιλίες περιέχουν 80%+ ελαϊκό οξύ.
• Παρέχει σταθερότητα, ήπια δράση και καλή διάρκεια ζωής.
• Κατάλληλο για οικολογικά ή vegan σαπούνια.

Δ. Έλαιο Αβοκάντο

• Περιέχει 60–70% ελαϊκό οξύ.
• Πολυτελές και θρεπτικό, δίνει πιο “βουτυρώδη” υφή στο σαπούνι.
• Συμβάλλει σε μαλακή, ενυδατική αίσθηση μετά τον καθαρισμό.

Ε. Έλαιο Ρυζιού (Rice Bran Oil)

• Περιέχει 40–50% ελαϊκό οξύ.
• Ελαφρύ, με μαλακτική και αντιοξειδωτική δράση χάρη στη φυσική του βιταμίνη Ε.
• Ενισχύει τη σταθερότητα της φόρμουλας χωρίς να βαραίνει τη σύσταση.

ΣΤ. Έλαιο Αμυγδάλου

• Περιεκτικότητα σε ελαϊκό οξύ 65–75%.
• Φημισμένο για την απαλότητα και την ενυδατική του δράση.
• Ιδανικό για σαπούνια προσώπου ή για βρεφικά σαπούνια.

Πίνακας σύγκρισης ελαίων

✦ Σημειώσεις Χρήσης

• Το έξτρα παρθένο ελαιόλαδο χρησιμοποιείται ευρέως σε σαπούνια υψηλής ποιότητας για λόγους εικόνας και παραδοσιακής αξίας, αν και δεν έχει ουσιαστικό πλεονέκτημα σε απόδοση σε σύγκριση με το πυρηνέλαιο.
• Η SAP τιμή είναι σχεδόν ίδια μεταξύ παρθένου και πυρηνέλαιου, διευκολύνοντας την αντικατάσταση ή τον συνδυασμό τους στη συνταγή.

✦ Επεξήγηση SAP Value (Saponification Value)

Η τιμή SAP (Saponification Value) δείχνει πόσα γραμμάρια NaOH απαιτούνται για την πλήρη σαπωνοποίηση 1 γραμμαρίου ελαίου. Είναι κρίσιμη για τον σωστό υπολογισμό της ποσότητας καυστικής σόδας σε μια συνταγή.

• Όσο χαμηλότερη η τιμή, τόσο μεγαλύτερα μόρια λιπαρών οξέων περιέχει το έλαιο (π.χ. το ελαιόλαδο).
• Οι τιμές SAP είναι κατά προσέγγιση και εξαρτώνται από την παρτίδα, γι’ αυτό και συνίσταται πάντα μικρό τεστ παρτίδας πριν την εμπορική παραγωγή.

Τι συμπεραίνουμε

Μπορεί το έξτρα παρθένο ελαιόλαδο να αποτελεί την καλύτερη επιλογή για την διατροφή μας, αυτό όμως δεν ισχύει και για το σαπούνι μας. Η επιλογή μεταξύ έξτρα παρθένου ελαιολάδου και πυρηνέλαιου δεν επηρεάζει ουσιαστικά την ποιότητα του χειροποίητου σαπουνιού. Αν και το έξτρα παρθένο μπορεί να προτιμηθεί για λόγους εικόνας ή μάρκετινγκ, δεν προσφέρει αποδεδειγμένα ανώτερα οφέλη στο τελικό προϊόν.

Για πρακτικούς και οικονομικούς λόγους, το πυρηνέλαιο παραμένει εξαιρετική πρώτη ύλη, ενώ οι δημιουργοί φυσικών σαπουνιών μπορούν να ενισχύσουν τη σύνθεση τους με έλαια υψηλού ελαϊκού οξέος για επιπλέον απαλότητα και ποιότητα.